به‌رغم کاهش نرخ رشد جمعیت کشور، تحت‌تاثیر افزایش خانوارهای «تکنفره» آن هم در اشکال جدیدی همچون زندگی‌های مجردی یا تک‌والدی، عملا نرخ رشد خانوارها رو به افزایش است
تغییر چهره تقاضای مسکن
20 - مهر
1393
تغییراتی که به صورت «نامحسوس» اما «اساسی» در ترکیب جمعیتی کشور طی سه دهه گذشته اتفاق افتاده، برای اولین‌بار توسط یک دستگاه دولتی رصد شده و قرار است در برنامه‌ریزی‌ها برای تنظیم مهم‌ترین بازار اقتصادی لحاظ شود.
نتایج تحقیقات وزارت راه‌وشهرسازی از شکل کنونی جمعیت و خانوار ایرانی نشان می‌دهد: اگرچه نرخ رشد جمعیت کشور از اواسط دهه60 ناگهان با شیب تند کاهش یافته، اما وقوع یکسری تحولات اجتماعی و اقتصادی در 20 سال اخیر مانع از اثرگذاری انقباض جمعیت بر تعداد خانواده‌ها شده است، طوری که شیوع گونه‌های جدید خانوار در کشور به افزایش خانوارهای «تکنفره» دامن زده و به‌رغم کاهش شتاب جمعیتی، تعداد خانوارهای متقاضی مسکن را افزایش داده است. این تحقیق که برای شناسایی آخرین وضعیت شاخص‌های جمعیتی و خصوصیات خانوارها با هدف «طبقه‌بندی جامعه متقاضی مسکن» انجام شده است، مشخص می‌کند: نرخ رشد سالانه جمعیت کشور از نزدیک 4درصد در نیمه اول دهه60 به نزدیک 2درصد در نیمه دهه70 و حدود یک درصد در ابتدای دهه90 رسیده است. اما در همین فاصله، به جای آنکه میزان رشد تعداد خانوارها متناسب با کاهش رشد جمعیت افت کند، در رابطه‌ای معکوس، افزایش پیدا کرده است. نرخ رشد سالانه تعداد خانوارها در ایران از 51/2درصد در فاصله سالهای 65 تا 75 به 89/3 درصد در پایان سال90 رسیده است. رابطه معکوس بین رشد جمعیت و رشد تعداد خانوارها اگر چه از سه دهه پیش برقرار شد، اما ادامه آن فاصله این دو نرخ رشد را در اواخر دهه80 بیشتر کرده است. طوری که سال90 در شرایطی که جمعیت کشور 29/1 درصد افزایش یافت، تعداد خانوارها معادل 89/3درصد زیاد شد. کالبدشکافی از جمعیت ایران نشان می‌دهد: طی سالهای اخیر «تغییر سبک زندگی» به تشدید این رابطه معکوس دامن زده است. در این سال‌ها «کاهش زاد و ولد»، «میل به زندگی مجردی» و «تشکیل خانوارهای مستقل پیش‌از ازدواج» در کنار عامل دیگری به نام «طلاق» باعث شده «بعد خانوار» به عنوان یکی از سه شاخص جمعیتی کاهش پیدا کند. کاهش بعد خانوار که به معنی کم شدن اعضای یک خانوار است، عملا اثر کاهش رشد جمعیت را بر نرخ رشد خانوار خنثی کرده و به افزایش تعداد خانوارها منجر شده است. «بعد خانوار» از 11/5 نفر در سال65 به 03/4 نفر در سال85 و سپس 54/3 نفر در سال90 رسیده است. طبق آخرین بررسی‌های صورت گرفته توسط وزارت راه‌وشهرسازی، بعد خانوارهای ایرانی در سال92 باز هم کم شده و به 5/3 نفر تبدیل شده است. با کاهش تعداد اعضای خانوارها، جمعیت ایران در قالب تعداد خانوارهای بیشتر نمود پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، در شرایطی که هم‌اکنون شاخص «رشد جمعیت» رو به کاهش است، به‌علت کاهش شاخص «بعد خانوار»، عملا شاخص «رشد تعداد خانوارها» در مسیر افزایشی قرار دارد. وزارت راه‌وشهرسازی برای نیازسنجی در بازار مسکن و برآورد میزان نیاز مسکن در فاصله سالهای 93 تا 1405، به تجزیه و تحلیل علل تغییرات این سه شاخص جمعیتی پرداخته است. نتایج بررسی‌ها حاکی است: در حال‌حاضر شتاب رشد خانوارهای «تکنفره» رو به افزایش است و در مقابل، نرخ افزایش خانوارهای «سه و چهار نفره» که نیمی از کل خانوارهای کنونی ایران را تشکیل می‌دهند به سمت کم شدن حرکت می‌کند. در دهه60، خانوارهای پرجمعیت –بعد 7 نفر به بالا- بین 20 تا 30 درصد کل خانوارهای ایرانی را تشکیل می‌داد اما در ابتدای دهه90 سهم خانوارهای پرتعداد در مناطق شهری به 3/2 درصد رسیده است و عملا خانوارهای پرجمعیت در حال محوشدن هستند. در حال حاضر بیشترین فراوانی در بعدخانوار متعلق به خانوارهای سه و چهار نفره است که 54درصد کل خانوارها را تشکیل می‌دهند. با این حال، نرخ رشد خانوارهای سه و چهارنفره نیز در سالهای اخیر کاهش پیدا کرده و در مقابل، نرخ رشد تعداد خانوارهای تکنفره رو به افزایش است. هم‌اکنون طبق آخرین آمار رسمی مرکز آمار که وزارت راه‌وشهرسازی به آن استناد می‌کند، 7درصد کل خانوارهای ایرانی، «تکنفره» هستند. در تحقیقات صورت گرفته توسط تیم نویسندگان نسخه جدید طرح جامع مسکن در وزارت راه‌وشهرسازی، مشخص شده است: افزایش تعداد خانوارهای «تکنفره» در نتیجه شکل‌گیری گونه‌های جدید خانوار است. در حال حاضر در کنار خانوار هسته‌ای یا به تعبیر دیگر خانواده زن و شوهری – زوج تنها-، گونه‌ای جدیدی از خانوارها به وجود آمده است که اعضای آنها لزوما زن و شوهر نیستند. این خانوارها در اشکالی مانند خانوار تک‌والدی، خانوار مجرد مردانه یا مجرد زنانه در جامعه دیده می‌شوند که این اشکال به افزایش تعداد خانوارهای تکنفره منجر شده است. کاهش میل به فرزندآوری، افزایش زندگی‌های دانشجویی، افزایش گرایش به استقلال در فرزندان، تشکیل خانوارهای مستقل پیش از ازدواج و همچنین افزایش طلاق و بی‌میلی به ازدواج مجدد مجموعه عواملی هستند که باعث شده‌اند تعداد خانوارهای تکنفره افزایش پیدا کند.
برنامه‌ریزی براساس ترکیب جدید جمعیتی
حامد مظاهریان معاون امور مسکن و ساختمان وزارت راه‌وشهرسازی روز گذشته درباره برنامه‌ای که دولت در قالب طرح جامع مسکن برای «ساخت و تامین مسکن» تدارک دیده است گفت: وزارتخانه با استناد به ترکیب و شکل کنونی جمعیت و خانوار ایرانی، برنامه بلندمدت 13ساله برای جامعه هدف متقاضی مسکن تدوین کرده است. مظاهریان در تشریح این برنامه گفت: نابرابری بین تعداد کل واحدهای مسکونی و تعداد خانوارها در کشور از یک میلیون و 300 هزار واحد در سال90 به حدود یک میلیون و 200 هزار واحد در سال92 رسیده است. معاون وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به اینکه برنامه تامین مسکن با لحاظ نرخ رشد اقتصادی سالانه 2/5درصد در طول یک دهه آتی، تدوین شده است، افزود: بر این اساس و با احتساب تعداد خانوارهای فاقد مسکن، تعداد خانوارهای تازه تشکیل شده در هر سال و همچنین واحدهای مسکونی فرسوده و نیازمند نوسازی، در برنامه دولت ساخت 10 میلیون و 800 هزار واحد مسکونی جدید در فاصله سالهای 1393 تا 1405 هدف‌گذاری شده است. مظاهریان با تاکید بر نیاز بازار مسکن به حدود 11 میلیون واحد مسکونی جدید در 13 سال آینده، تصریح کرد: متناسب با روند کنونی کاهش بعد خانوارها پیش‌بینی می‌شود تا سال 1405 این شاخص یعنی تعداد اعضای هر خانوار از 5/3 نفر کنونی به 12/3 نفر برسد. بنابراین در برنامه ساخت و تامین مسکن، متوسط مساحت واحدهای مسکونی جدید متناسب با گونه‌های جدید تقاضا از 101 مترمربع فعلی به 90 مترمربع کاهش پیدا می‌کند. معاون امور مسکن وزارت راه‌وشهرسازی، کل سرمایه‌گذاری لازم برای ساختوسازهای 13سال آینده را یک میلیون و 52هزار و 400میلیارد تومان برآورد کرد و گفت: باید سالی حداقل 80 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری برای ساختوسازهای مسکونی در کشور انجام شود تا بتوان در افق طرح جامع مسکن 8/10 میلیون واحد مسکونی به موجودی کنونی بازار مسکن اضافه کرد.
بیشترین عرضه در چه دوره‌ای؟
معاون امور مسکن وزارت راه‌وشهرسازی همچنین اعلام کرد: بررسی‌ها درباره میزان ساخت‌وساز و حجم عرضه مسکن در سه دوره زمانی سالهای 65 تا 75، 75 تا 85 و 85 تا 90 نشان می‌دهد بیشترین عرضه جدید در دوره آخر اتفاق افتاده است. در فاصله سالهای 65 تا 75، حجم عرضه جدید رشد سالانه 7/2 درصد داشته و در سالهای 75 تا 85 نرخ رشد عرضه به 8/4 درصد می‌رسد، اما در فاصله 85 تا 90 میزان ساخت و عرضه جدید مسکن سالانه 5درصد رشد می‌کند. علت بیشترین رشد در عرضه مسکن طی 5 سال اخیر، تیراژ مسکن‌مهر و همچنین رونق تاریخی صدور پروانه‌های ساختمانی در شهرها از جمله تهران بوده است.
در تحقیقات صورت گرفته توسط تیم نویسندگان نسخه جدید طرح جامع مسکن در وزارت راه‌وشهرسازی، مشخص شده است: افزایش تعداد خانوارهای «تکنفره» در نتیجه شکل‌گیری گونه‌های جدید خانوار است. در حال حاضر در کنار خانوار هسته‌ای یا به تعبیر دیگر خانواده زن و شوهری – زوج تنها- گونه‌های جدیدی از خانوارها به‌وجود آمده است.
منبع خبر : دنیای اقتصاد