الگوی ساخت‌ و ساز و سكونت اصلاح می‌شود

این برنامه‌ها در 7 محور توسط مركز تحقیقات ساختمان برای دو حوزه ساخت و ساز (تولید) و سكونت (مصرف) طراحی شده و شامل بازنگری در الگوی متراژ واحد مسكونی، جانمایی مناسب ساختمان‌ها برای استفاده حداكثری از نور طبیعی و جلوگیری از اتلاف انرژی، فرهنگ‌سازی برای نگهداری از ساختمان‌ها، تغییر سیستم فاضلاب و بهره‌وری حداكثر از آب شرب، الزام به رعایت مقررات ملی ساختمان، استانداردسازی تولید مصالح ساختمانی و تشویق سازندگان به استفاده از مصالح پیش‌ساخته است. در كنار این اقدامات اولیه دولت، كمیسیون عمران مجلس نیز لیستی جداگانه از نیازمندی‌های حوزه ساختمان برای حركت در مسیر بهینه‌سازی مصرف انرژی تهیه كرده كه قرار است در هفته‌های آینده در نشست‌های مشترك با مسوولان وزارت مسكن نهایی شده و به مرحله اجرا گذاشته شوند.
دكتر سید محمود فاطمی عقدا، رییس مركز تحقیقات ساختمان و مسكن اصلاح الگوی مصرف در عرصه ساختمان را شامل مراحل ساخت و بهره‌برداری دانست و گفت: در بخش ساخت در حال حاضر میانگین متراژ تولید مسكن 75متر است كه برای یك خانوار 4نفری سرانه فضای مفید هر نفر بین 17 تا 18مترمربع است. فاطمی عقدا افزود: این در حالی است كه در بسیاری از موارد خانه‌های بزرگ از سوی خانوارهای كم‌جمعیت مورد استفاده قرار می‌گیرد و همین امر نیاز به بازنگری در تعریف الگوی بهینه تولید و متراژ ساختمان را ضروری می‌سازد.در همین حال در مرحله ساخت، رعایت مقررات ملی ساختمان به طور جدی می‌تواند به كاهش هزینه ساخت و كاهش هزینه‌های مهندسی و فراهم شدن آسایش ساكنان منجر شود.
فاطمی عقدا خاطرنشان ساخت: در حال حاضر بسیاری از مصالح ساختمانی نظیر آجر در مراحل تولید، انبار، حمل و نقل و مصرف دچار مشكلات عدیده هستند و در صورتی كه استانداردسازی مصالح اعمال شود كاهش هزینه‌ها را به دنبال خواهد داشت. وی افزود: در همین حال بهره‌گیری از شرایط محیطی مناسب در ساختمان‌ها یك گام جدی و مهم در كاهش مصرف انرژی و اصلاح الگوی مصرف است. به عنوان مثال استفاده از نور طبیعی به جای استفاده از لامپ، استفاده از هوای محیط به منظور ایجاد سرما در فصل گرم سال و .... از دیگر راهكارهای اصلاح الگوی مصرف در ساخت و سازها است كه باید در دستور كار قرار بگیرد.
رییس مركز تحقیقات مسكن گفت: در حال حاضر مصرف آب شرب در بسیاری از خانوارهای ایرانی بالا است به طوری كه فرهنگ آشپزی زنان خانه‌دار ایرانی سبب هدر رفت بخش عظیمی از آب شرب كشور می‌شود.
فاطمی عقدا تاكید كرد: در راستای اصلاح الگوی مصرف در ساختمان‌ها می‌توان از سامانه‌های بازیافت آب در ساختمان‌های مسكونی و اداری بهره گرفت كه در اصطلاح «فاضلاب خاكستری» نامیده می‌شود و اگر چه این آب كثیف است ولی آلوده و بیماری‌زا نیست و در صورتی كه برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم هر مجتمع ساختمانی می‌تواند بخشی از مصرف آب غیرشرب و غیربهداشتی خود را از این نوع آب تامین كند و همین امر صرفه‌جویی عظیمی را به دنبال خواهد داشت.
رییس مركز تحقیقات ساختمان و مسكن تصریح كرد: در حال حاضر مقررات و ضوابط نگهداری ساختمان به هیچ وجه مورد نظر قرار نمی‌گیرد؛ به طوری كه نحوه بهره‌برداری از ساختمان‌ها از سوی هیچ نهادی فرهنگ‌سازی نمی‌شود و همین امر هزینه‌های سرسام‌آور زیادی را در قالب هزینه تعمیر به مردم تحمیل می‌كند.
وی خاطرنشان ساخت: مركز تحقیقات در حال تهیه دستورالعمل جامع الگوی مصرف بهینه در ساختمان در مراحل ساخت و تولید و بهره‌برداری مسكن است.
فاطمی عقدا در پاسخ به این سوال مبنی بر اینكه در سال «اصلاح الگوی مصرف» چگونه می‌توان سازندگان مسكن را به استفاده از محصولات كارخانه‌های صنعتی‌سازی تشویق كرد، گفت: در این راستا مهندسان موظف به استفاده از فن‌آوری‌های جدید می‌شوند كه لازمه آن استفاده از مصالح استاندارد مطابق با الگوی مصرف است. وی افزود: وزارت مسكن و شهرسازی، مركز تحقیقات مسكن و ساختمان، موسسه استاندارد، وزارت صنایع و معادن و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط به طور جدی به دنبال آن هستند تا استانداردهای ساختمانی را در ساخت و سازهای كشور جاری كنند.
مصالح پرهزینه، اما بادوام
اما در حالی كه مركز تحقیقات ساختمان به عنوان قدیمی‌ترین نهاد تحقیقاتی وزارت مسكن 7 برنامه جداگانه برای اصلاح الگوی مصرف را در دستور كار قرار داده، رییس دومین نهاد تحقیقاتی این وزارتخانه معتقد است: در حال حاضر هیچ اقدام و پژوهش مستندی در كشور در زمینه رعایت الگوی مصرف در امر ساخت و ساز انجام نشده است.
سید علیرضا قهاری، رییس مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد تصریح كرد: اولین و بدیهی‌ترین راهکار برای اجرایی کردن این مهم در امر ساخت‌وساز پژوهش است. این در حالی است که هیچ یک از دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در زمینه رعایت الگوی مصرف در امر ساخت‌وساز پژوهش جامع و مستندی انجام نداده‌اند. وی افزود: در حال حاضر پژوهش در کشور ما دچار خسران است و به منظور جبران این خلاء مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران سال 88 را در راستای سال اصلاح الگوی مصرف به عنوان سال پژوهش نام‌گذاری کرده است و بدین ترتیب محور تمامی برنامه‌های این مرکز امر پژوهش خواهد بود.وی اظهار داشت: ضروری است که همه دستگاه‌های اجرایی به مساله پژوهش رویکردی واقع‌بینانه داشته باشند و فعالیت‌ها و برنامه‌هایشان نیز بر این اساس باشد. وی در ادامه اظهارات خود تاکید کرد: اصلاح الگوی مصرف به معنای صرفه‌جویی نیست، بلکه در اصل به معنای اصلاح بهینه مصرف انرژی و اصلاح الگوهای مصرف است. به عنوان مثال اگر می‌خواهیم در استفاده از مصالح نوین صرفه‌جویی کنیم این مهم نباید اقدام به حذف یکسری از فاکتورها شود. رییس مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران تاکید کرد: اگر بخواهیم به توسعه پایدار دست بیابیم، باید به‌جای به‌کارگیری مصالح ارزان و غیراستاندارد از مصالح بادوام که اندکی پرهزینه‌تر است، استفاده كنیم؛ چراکه این مصالح در نهایت عمر مفید ساختمان را افزایش خواهد داد. وی خاطر نشان کرد: اصلاح الگوی مصرف در واقع به معنای حفظ سرمایه‌های ملی است.
الگوی تولید مسكن تغییر کند
در همین راستا، مهندس محمدمهدی مافی، بازرس انجمن انبوه‌سازان استان تهران تاكید كرد:در حال حاضر آنچه كه تحت عنوان الگوی تولید مسکن تعریف شده است، کارشناسی نیست؛ چراکه الگوی تولید مسکن برای اقشار مختلف جامعه باید به صورت متفاوت بیان شود. وی افزود: البته در بازار آزاد مردم به صورت تجربی الگوی مصرف ساخت را رعایت می‌کنند به طوری که ساختمان‌هایی که در مناطق مختلف شهر ساخته می‌شوند از نظر الگوی مصرف مصالح ساختمانی و متراژ بنا باهم تفاوت بنیادی دارند. این کارشناس مسکن تاکید کرد: با این اوصاف ضروری است وزارت مسکن و شهرسازی از طریق هدایت تولیدکنندگان مسکن به سمت الگوهای تولید بهینه مسکن، گام اساسی در راستای تولید مسکن بردارد. مافی افزود: وزارت مسکن به منظور تعیین الگوی بهینه تولید مسکن از تولیدکنندگان حرفه‌ای مسکن و کارشناسان صاحب نظر کمک بگیرد و بر این اساس سازندگان مسکن باید به سمتی حرکت کنند که برای دهک‌های پایین جامعه الگوی تولید مسکن را از 75 متر فعلی به 30 الی 35 متر کاهش دهند. مافی افزود: با توجه به اینکه در حال حاضر مدت زمان انتظار برای خانه دار شدن دهک‌های 1و 2 حدود 140 سال است، بنابراین باید در الگوی تولید مسکن باز نگری و از چالش‌های پیش روی آن نیز دفاع کنیم. بر این اساس برای هر یک از دهک‌های جامعه الگوی مشخصی تعریف کنیم. بازرس انجمن انبوه‌سازان استان تهران تاکید کرد: در صورتی كه الگوی مصرف مسکن را در قالب 30 متر مربع تعریف کنیم، مدت زمان انتظار برای دهک‌های 1و2 جامعه از 140 سال به 70 سال کاهش می‌یابد. مافی اظهار كرد: اگر الگوی تولید مسکن براساس 35 متر مربع باشد باید از طرح‌های معماری کاملا مطلوب استفاده شود و همچنین از تجهیزات کاملا متناسب با فضا بهره گرفته شود که در این صورت یک ساختمان 35 متری می‌تواند کارآیی یک ساختمان 65 متری را داشته باشد. مافی تاکید کرد : این الگوی ساخت در صورتی که به تولید انبوه برسد، قطعا قیمت آن نیز کاهش خواهد داشت.
دولت همکاری کند
ابوالقاسم رحمانی، سخنگوی كمیسیون عمران مجلس، نیز گفت:با توجه به ضرورت اجرای الگوی بهینه مصرف در همه زمینه‌ها ضروری است که بستر‌های اجرایی این مهم هر چه سریع تر فراهم شود و در این راستا مجلس به عنوان مرجع قانون گذار از دولت توقع دارد که هر چه سریع تر تسهیلات اجرایی این مهم را فراهم آورد.
وی افزود:اگر بخواهیم پیام مقام معظم رهبری را اجرا کنیم باید در مجلس جلسات مداوم و مکرر در این راستا برگزار شود.رحمانی تاکید کرد:وزرات مسکن وشهرسازی باید از طریق نهادهای متبوعش بسترهای اجرایی این مهم را فراهم کند و بر این اساس مرکز تحقیقات وزارت مسکن و شهرسازی باید پژوهش‌های لازم را به عمل آورد و استانداردهای الگوی مصرف بهینه را چه در بخش صرفه‌جویی انرژی و چه در مصالح ساختمانی فراهم سازد.
پشتوانه قانونی می‌خواهد
در همین حال، نریمان از اعضای کمیته مسکن مجلس شورای اسلامی گفت:در گذشته در بخش مسکن به منظور اصلاح بهینه الگوی مصرف در ساخت و‌سازها یکسری تدابیر اندیشیده شده بود به طوری که جلوگیری از هدر رفت انرژی و کوچک‌سازی ازجمله مولفه‌هایی بودند که در عرصه ساختمان‌سازی بر رعایت آن تاکید شده بود، اما با نامگذاری سال جدید به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف از سوی مقام معظم رهبری، کمیته مسکن و شهرسازی مجلس از این هفته با دعوت کارشناسان امر به منظور جلوگیری از هدر رفت انرژی در حوزه ساخت‌وسازها جلسات مستمر برگزار خواهد کرد.نریمان تصریح کرد: برای اینکه نتایج این جلسات کارشناسی پشتوانه اجرایی داشته باشد ضروری است که این نتایج در قالب یك قانون تبیین شوند. وی خاطرنشان کرد: نباید توقع داشته باشیم اصلاح الگوی مصرف در کوتاه مدت عملی شود، بلکه در یک زمان‌بندی مشخص و در یک سامانه قابل تعریف باید از هدررفت سرمایه‌های ملی جلوگیری کنیم.
وزارت مسکن عجله کند
در همین حال، مهرداد لاهوتی از دیگر اعضای کمیسیون عمران تاکید کرد: با توجه به اینکه اصلاح الگوی مصرف در ساختمان‌ها امری کاملا تخصصی است، لذا مجلس شورای اسلامی هرگونه بررسی و اعمال نظر و تصویب قانون در این راستا را منوط به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی دانسته است. وی خاطرنشان ساخت: طی دیدارهایی که اعضای کمیسیون عمران مجلس با وزیر مسکن و کارشناسان مسکن داشتند نمایندگان مجلس به دست‌اندرکاران وزارت مسکن تاکید کردند که پیشنهادات تخصصی خود را هرچه سریع‌تر به مجلس ارائه دهند.

موانع اصلاح الگوی مصرف در ساختمان
ساختمان‌های فعلی و واحدهایی كه در حال ساخت است مسیر اسراف در انرژی را برای ساكنان ساختمان‌ها كاملا باز گذاشته و همین مساله اصلاح الگوی مصرف در بخش مسكن را با مشكل روبه‌رو خواهد كرد. سایت الف به نقل از دکتر لطفعلی بخش عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی موانع اصلاح الگوی مصرف در ساختمان‌ها را اعلام كرده است.
کنتورهای مشترک گاز و آب در آپارتمان‌ها
کنتورهای مشترک موجب می‌شود افراد مسرف که متاسفانه در میان ما کم نیستند، با علم به اینکه هزینه اسراف توسط خود آنها پرداخت نخواهد شد و دیگران این هزینه را خواهند پرداخت، همچنان به مصرف مسرفانه خود ادامه دهند. در حقیقت به‌دلیل کنتورهای مشترک عملا بسیاری افراد بیش از نیاز مصرف می‌کنند و هزینه آن را نیز نمی‌پردازند.در چنین موردی افزایش قیمت‌ها و حذف یارانه‌ها عملا موجب زیان بیشتر گروه‌های صرفه جو خواهد شد که مجبورند هزینه اسراف دیگران را بپردازند و مسرفین نیز همچنان به رفتار نادرست خود ادامه خواهند داد.
استفاده از پکیج به جای موتورخانه
یکی از نقاط ضعف بزرگ نظام ساختمان سازی ما استفاده از موتورخانه مشترک برای آب گرم و حرارت همه آپارتمان‌ها است.به‌علاوه این امر از محل‌های اختلاف جدی بین ساکنین در مجتمع‌های آپارتمانی است، زیرا معمولا طبقات پائین از گرمای زِیاد ناراحتند و طبقات بالا از سرما و عدم رسیدن حرارت می‌نالند.علاوه بر این آپارتمان‌های خالی و آپارتمان‌هایی که ساکنین آنها به سفر رفته اند مجبورند هزینه موتورخانه را بپردازند و زمانی که بیشتر ساکنین در مسافرت هستند موتور خانه کل ساختمان بایستی برای اقلیتی روشن باشد و اکثریت غایب مجبورند هزینه اقلیت حاضر را بپردازند. این روش خود به‌خود از موارد مصرف بالا و غیر لازم انرژی و سوخت در آپارتمان‌ها است.